-Kocaköy-


TARİHTE KOCAKÖY

 

İlçemizin taş çağlarından beri yoğun bir iskân dokusu ile meskun olduğu, çevrede bulunan kalıntılardan anlaşılmaktadır. Bu konuda yapılmakta olan araştırmalarda, başta yörede karga bıçağı denen obsidiyen ve sileks olmak üzere, çeşitli çakmak taşlarından yontulmuş araç gereç, bol miktarda bulunmaktadır. Hatta, Ambar vadisinin Goza Çelo mevkiindeki Karna höyüğünün 150 m kadar uzağına düşen bir tarlada obsidiyen malzeme o kadar bol bulunur ki, zamanında bir obsidiyen satış merkezinin burada bulunduğuna, yahut en azından buranın, bu malzemeyi taşıyan bir kervana her nasılsa son durak olduğuna dair kanaat hasıl olmaktadır.. İlçe çevresindeki tarihi alanlardan hiçbirinde bilimsel bir kazı çalışması yapılmadığı gibi, bu gibi yerler, definecilerin de tahrip ve yağmasına açık coğrafyadadır. Bununla birlikte yöre, oldukça zengin tarihi ören yerlerini ihata etmektedir. Sözgelimi, ilçe merkezinde yarım düzine kadar sarnıç ile bir o kadar kaya mezarı bulunmaktadır. Merkez kasabanın 4 km kadar batısından güneye doğru akmakta olan Ambar Çayı civarında bulunan tabii mağaralardan birkaçı ve özellikle de Uyuz Mağara, ihtiva ettikleri kalıntılardan, tarihöncesi çağlardan beri barınak olarak kullanıldıkları açıkça anlaşılmaktadır. Söz konusu vadide, ayrıca beş altı tane höyük, bir şehir kalıntısı, bir kale, ikisi yüksek uçurumlara oyulmuş ondan fazla kaya mezarı, barınak olarak kullanılmış bir suni mağara, taş havanlar, bulunmaktadır. İlçemizde on kadar höyük, iki yüzden fazla oyma mağara (bunların önemli bir kısmı Karaz, Şaklat ve Mendan mağara köylerinde toplanmıştır. Birincisinde 65, ikincisinde ise 15, üçüncüsünde ise 10 kadar mağara bir aradadır), Ambar, Şaklat, Arkbaşı köylerimizdeki üç ayrı tip kaya mezarının mevcudiyeti ve burada sayılamayacak daha pek çok tarihi kalıntı, yörenin, dünya çapında bilinen en eski medeniyetlerden olan Çayönü ile emsal ve çağdaş olduğunu düşündürmektedir.

İlçemizde Hurri-Mitanni, Urartu (bu medeniyetten kaldığı düşünülen Hatun Köşkündeki kale, kaya mezarı, tüp geçit ve ören yeri kalıntıları, Ambar vadisinin yukarı mecralarında, Hani ilçemize bağlı Yayvan Köyünün 5 km kadar batısında bulunmaktadır), Asur (Speleolojik bakımdan pek kıymetli ve bakir bir hazine olan, fakat araştırılmadığı için amatör maceracıların hoyratça gezileri ile yörenin tamamında olduğu gibi definecilerin tahripkâr kaçak kazılarına mahal olmaktan kurtulamayan Bırklin mağaralarında bunlardan kalan yazıt ve kabartmalar ile duvar kalıntıları mevcuttur), Med, İskit, Pers, Helenistik/Selefkos, Roma (Bunlardan kalan Dakyanus Şehri harabeleri Fis Ovasının batısında yükselen tepede bulunmaktadır. Yöre halkı tarafından meşhur Ashâb-ı Kehf hikâyesinin burada geçtiğine inanılmakta ve bunların bir makamı da bu civarda bulunmaktadır.), Bizans, Abbasi, Mervani, Selçuklu, Artuklu, Eyyubi, Kölemen, Akkoyunlu ve Osmanlı egemenlikleri yaşanmıştır.

Yaklaşık yüz elli senelik bir tapu kaydından, Karaz�ın o zamanlar Palu İlçesine bağlı bir köy olduğu anlaşılmaktadır. Gene yaklaşık yüz yıl önceki bir sâlnâmeden, ilçe merkezinin bir nahiye olduğu sonucuna varılmaktadır. Ankara�da, halen müze olarak kullanılan eski TBMM binasında  bulunan haritada ilçenin ismi (Karaz iken, eski yazıdaki kaf ve sin harfleri ile) �Karas� olarak yazılıdır.

Kocaköy 1972 yılına kadar Lice ilçesine bağlı bir köydü. Daha sonra İl merkezine bağlanmıştır.1976 yılında belediye teşkilatı kurulmuş olup, 09.05.1990 tarih ve 3644 sayılı kanun ile Kocaköy ismi adı altında ilçe hüviyetine kavuşmuştur.

Coğrafi Yapı

 

 

İlimizin en küçük ve en yeni ilçesi olan Kocaköy İlçesinin Merkezi, 40°28� doğu boylamı ile 30°07� kuzey enlemininkesiştiği koordinat noktasında, Diyarbakır-Bingöl karayolunun (D 950) 62. km�sine rastlayan kesimin 3 km kadar batısında yer almaktadır. Kocaköy, Güneydoğu Toroslarının Pütürge-Sason yayını oluşturan dağ silsilesinin güney eteklerini oluşturan peneplenler üzerinde kuruludur. Burası, Afrika-Arabistan tektonik plâkasının Avrasya lâkasıyla �çarpıştığı� çizgidedir. Dolayısıyla ortalama otuz kırk yılda bir hayli yıkıcı depremlerin görüldüğü bir yöremizdir.

Rakım, ortalama 950 m. Civarındadır. En yüksek noktalar, nakil baz istasyonu direğinin kurulduğu Pirî Mezarı Tepe 978 m., Mezarlık Tepesi 973 m. yüksekliktedir. İlçe merkezinin kurulduğu zemin, dağlık kesimi ovalık kesimden ayıran geniş bir vadinin güneye bakan yamacındadır. Bu vadi, doğu-batı istikametinde uzanan ve mevsimlik sularını Ambar Çayına boşaltan Navadar Deresinin yer aldığı vadidir. İlçe merkezini oluşturan ve zamanla genişleyip yayılan kasaba, batıdaki Ambar Çayına dökülen derelerden Navadar Deresi ve Derin Dere ile doğudaki Derun Çayına uzanan Alanpınarı (Kaniyaalan) deresinin havzalarının su ayırım çizgilerini de içine almaktadır.

İlçe merkezinin yerleştiği alan, kuzeyde kalsiyum minerali bakımından zengin kayalar oluşturur. Güneyde ise, deniz yumuşakçaları fosilleri bakımından zengin sediment tortulu  kaya formları ile kaplıdır.

İlçe merkezi, idari bakımdan dokuz mahalleye bölünmüştür. Bunlardan Kaya Mahallesi, Yenişehir Mahallesi ile Şeyhşerafettin Mahallesi asıl bünyeyi oluşturur. Diğer altısı ise, ilçe merkezine hayli uzak yerleşim birimleridir. Yakınlık sırasına göre bu mahallelerimizin kuş uçuşu mesafeleri şöyledir: Kokulupınar 2.5 km, Çakmaklı 2.75 km, Hacıreşit 3.75 km, Eyüpler 5 km, Şerifoğulları 7.5 km ve Çayırlı 11.25 km... Bunlardan Çayırlı Mahallesine giden yolun yaklaşık 16 km. olduğunu ifade etmek, yerleşmenin dağınıklığı hakkında bir fikir vermeye yeterlidir. Burada, Yazı köyünün bu altı mahallemizden daha yakın olduğunu söylemek de yerinde olur.

İlçeye bağlı köylerden Boyunlu, Yazı ile Şaklat dağlık kesimde; Bozbağlar, Bozyer, Çaytepe, Suçıktı ve Günalan ovalık kesimde kurulmuşlardır. Doğuda Arkbaşı ile Tepecik, batıda ise Ambar köyü, bu iki kesimin sınırına kurulu bulunan köylerimizdir.

İlçede etkili olan iklim, tipolojik olarak Güneydoğu Anadolu Bölgesi iklimi ile Doğu Anadolu Bölgesi iklimi arasında geçiş formu niteliğini arz eder. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer. Bahar mevsimleri yağışlı ve kısa süreli olur. Hasat mevsimi 15 mayısta başlar.

İlçenin dağlık arazileri bozuk meşeliktir. Fakat bunlar da hızla yok olmaktadır. İlçe genelinde öteden beri süregelen ve özellikle 1960�lı yıllarda hızlanan ağaç ve orman kıyımı yüzünden, yarım asır önce ormanlarla kaplı olan dağlık kesimler ile bilhassa Ambar Çayı vadisi, bugün gittikçe çoraklaşmaktadır.

İKLİM

İlçede, bugüne kadar istatistiklere esas olmak üzere ölçümler yapılmamış olmakla birlikte, Diyarbakır ili değerlerinden hareketle takribi sonuçlara ulaşabiliriz. Kocaköy ile il merkezi arasında 300 metre�ye varan rakım farkı mevcuttur. Bu itibarla sıcaklık ortalamalarının İl ortalamalarının yaklaşık 2°C altında seyreder. Dolayısıyla ortalama yüksek sıcaklık 20.5°C, en yüksek sıcaklık 44°C; ortalama düşük sıcaklık 6°C, en düşük sıcaklık ise  -26°C civarındadır.

Yağış rejimi daha çok Akdeniz İklimi kökenli olduğundan kış ve bahar yağışları görülür. Soğuk aylarda, Orta Akdeniz üzerinden gelen cephe yağışları etkili olur. Eylül sonu ve özellikle mayıs aylarında ise �kırkikindi� denilen ani, kısa süreli ve şiddetli konveksiyon yağışları görülür. Diyarbakır�ın aldığı ortalama yağış miktarı, yıllık 496 mm olarak belirlenmiştir. Uç değerler ise 200 mm ile 730 mm arasında değişir. Kocaköy�ün, bu değerlerden en az 50 mm daha bol yağış aldığını söyleyebiliriz.

Kocaköy�de yıllık karlı gün sayısı ortalama 25 civarındadır. Bu, il ortalamasının iki katına varan bir değerdir. Öyle ki, Kocaköy�ün Kaya Mahallesinde, Hükümet Konağının bulunduğu tepedeki karlar, bazen Çakmaklı Mahallesinden 20 gün sonra kalkar.

İlçe merkezini sınırlayan doğal faktörler; doğuda Diyarbakır Bingöl karayolu, Batıda Ambar Çayı, Kuzey batısında hani ilçesi, kuzey doğusunda Lice ilçesi, Güneyinde Diyarbakır merkez köyleridir.

 

 
  Nüfus Durumu

NÜFUS

1990 yılı nüfus sayımına göre ilçe Merkezi nüfusunun 4.048, köylerin toplam nüfusunun 11.360 olduğu görülmüştür. 90'lı yıllarda yaşanan terör olayları nedeniyle nüfusun büyük bir kısmı göç etmek zorunda kalmıştır. Bu göçlerin bir kısmının ilçe merkezine gelmesi sebebiyle 1997 yılı nüfus tespitine göre ilçe merkezi nüfusunun artarak 5.063 kişiye yükseldiği buna karşılık köylerin toplam nüfusunun azalarak 8.597 kişiye indiği tespit edilmiştir.

İç huzursuzluktan kaynaklanan bu nüfus seyri bir müddet daha devam etmiştir. Nitekim 22 Ekim 2000 nüfus sayımına göre merkez kasaba  nüfusu 5.678, köylerin toplam nüfusu 7391 kişiye ulaştığı tespit edilmiştir.

İlçemiz Nüfus kütüklerinde mevcut pasif ve aktif toplam 75.600 kişi olup, tamamı güncelleştirilerek bilgisayar ortamına aktarılmıştır.

2007 YILI TÜİK VERİLERİNE GÖRE KOCAKÖY NÜFUS BİLGİSİ

İl/ilçe merkezleri (Şehir)									Belde/köyler						Toplam
	Diyarbakır		Toplam		Erkek				Kadın			Toplam		Erkek		Kadın		Toplam		Erkek		Kadın
	Kocaköy		6.204		3.198				3.006			9.501		4.773		4.728		15.705		7.971		7.734
	Toplam		6.204		3.198				3.006			9.501		4.773		4.728		15.705		7.971		7.734

 

Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)

2008 Nüfus Sayımı Sonuçları

Kocaköy
									Şehir			5.884		3.032		2.852
						Merkez			Ambar			763		399		364
									Arkbaşı			776		416		360
									Boyunlu			557		265		292
									Bozbağlar			809		365		444
									Bozyer			377		180		197
									Çaytepe			2.213		1.123		1.090
									Günalan			437		225		212
									Suçıktı			406		199		207
									Şaklat			850		431		419
									Tepecik			672		346		326
									Yazıköy			1.198		592		606
									Gökçen			776		394		382
									Bucak toplamı			9.834		4.935		4.899
									İlçe toplamı			15.718		7.967		7.751

 

Kocaköy, yaş grubu ve cinsiyete göre nüfus -								2008
İl		İlçe		Yaş grubu					Toplam			Erkek		Kadın
Diyarbakır		Kocaköy		0-4					2.121			1.128		993
				5-9					2.131			1.053		1.078
				10-14					2.039			1.068		971
				15-19					2.034			1.055		979
				20-24					1.631			836		795
				25-29					1.371			703		668
				30-34					971			486		485
				35-39					710			360		350
				40-44					593			306		287
				45-49					508			252		256
				50-54					379			185		194
				55-59					340			161		179
				60-64					273			114		159
				65-69					243			108		135
				70-74					140			62		78
				75-79					160			64		96
				80-84					42			17		25
				85-89					17			4		13
				90+					15			5		10
				Toplam					15.718			7.967		7.751

 

NÜFUSU YERLEŞİM BİRİMLERİNE DAĞILIMI

Köylerde Kadın Erkek Nüfus Dağılımı

NÜFUSUN SON BİR ASIRDAKİ HAREKETLENMESİ

Yapılan istatistiklerde kırsal kesimde yaşam standardı yükseldikçe nüfus da artmakta olup, Devlet hastanelerinin ve sağlık ocakları sağlıklı hizmet verilmesi sonucu ölümlerde de azalma olduğu görülmektedir. Ayrıca Cumhuriyetin ilk yıllarında kırsal kesimde ulaşım olmayışından nüfusun çoğu kayıt dışı kalmakta idi. Şimdi ise tüm kırsal kesimlere ulaşım sağlandığından kayıt dışı kalan nüfus yok denecek kadar azdır.

İlçemizde İlçe Nüfus Müdürlüğü ile Milli Eğitim Müdürlüğünün işbirliğiyle köy köy, okul okul gezilerek 0-6 yaş gruplarındaki kayıtsız kişiler tespiti edilmiş, böylece 215 kişinin nüfusa tescilleri sağlanmıştır.

Özellikle birinci Dünya ile Balkan savaşlarında, savaşlar nedeniyle büyük bir nüfus kaybı olmuştur. Birinci Dünya savaşından sonra Ülkemizin savaşlara katılmayışı ve dikkatle yürütülen Sağlık politikası sayesinde nüfus artışı olduğu, ölümlerin azaldığı ve doğumların çoğaldığı görülmektedir.

Ekonomik Yapı

KOCAKÖY EKONOMİSİ

 

İlçemizin ekonomisi tamamen tarıma dayalıdır. Köylü yaşantısına paralel bir hayat süren Kocaköy 1991 yılında ilçe statüsüne kavuşmuş olmakla birlikte; ilçede çarşı ve Pazar altyapısı gelişmediğinden köy ve mezraları ticari faaliyetlerini Diyarbakır il merkezi ile yapmaktadır. İlçemizde küçük çaplı çeşitli esnaflar faaliyet göstermektedir. Bu esnaflar da günlük alışverişe yönelik gıda ve giyim eşyaları satışını yapanlar ve kahvehane işletenlerdir. Diyarbakır Kocaköy arasında çalışan 35 adet minibüs vardır. Bu da küçük ilçemiz için önemli bir gelir kaynağıdır.

İlçe merkezinde özel sektöre ait bir adet mucur ve briket üretim tesisi faaliyet halindedir. Özel sektöre ait mermer ocağı ve Perenco Şirketinde çalışmakta olanlar haricindeki vatandaşların hemen hepsinin geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Son 5 yılda ilçe merkezi ve köylerde yapılan sondaj çalışmaları ile 50 adet civarında sulama amaçlı su kuyusu açılmış, bunlarla pamuk, tütün ve sebze tarlaları sulanmaktadır. Çaytepe, Suçıktı ve Şaklat köyleri ile Eyüpler ve Şerifoğulları mahallelerinde son yıllarda hayvan sayılarında büyük artış kaydedilmiştir. Çaytepe köyünde kurulacak olan süt toplama birliğinin faaliyete geçmesi ile hayvan sayılarında daha fazla artış sağlanacaktır.

Geçim Kaynakları

Kocaköy halkının önemli bir kısmı, kırsal kesimde meskun olduğundan halkın çoğunluğu ilkel usullerle sürdürdüğü karma tarım ekonomisi ile geçinmektedir. Ayrıca besicilik, küçük esnaflık ve günübirlik veya mevsimlik işçilikle meşgul olanlar da az değildir. İlçenin kurulması ile birlikte, kamu görevlilerinin de hatırı sayılır bir kitle oluşturduklarını söyleyebiliriz.

Köylü yaşantısına paralel bir hayat süren Kocaköy halkının hayatında İlçe statüsüne kavuşması ile birlikte hızlı bir iyileşme görülmektedir. Evlerin büyük çoğunluğu damlı olup muhtemel bir afete karşı dayanıksız ve plansızdır. Hayat standardı ülke ortalamasının altındadır. Kültürel ve sportif alanlarda kayda değer çalışmalar yapılmaktadır.

Kocaköy 1991 yılında İlçe statüsüne kavuşmuş olmakla birlikte, ilçede çarşı ve Pazar altyapısı ve anlayışı gelişmediğinden, köy ve mezraları ticari faaliyetlerini büyük ölçüde Diyarbakır İl merkezi ile yapmaktadır. İlçemizde küçük çaplı çeşitli esnaf ve iş merkezleri yer almaktadır. Bunlar giyim ve ev eşyası ticareti, lokanta ve kahvehane ile her türlü gıda maddesi ticaretidir. İlçedeki memurların günübirlik yaşamaları da ticareti olumlu yönden etkilemektedir.

İlçemiz merkezinde, özel sektöre ait bir mucur üretme tesisi faaliyet halindedir. Diğer yandan, Şaklat Köyünde Toprak Mermere ait bir mermer ocağı, Çaytepe köyünde Palenko Şirketinin petrol ve doğalgaz faaliyetleri görülmektedir.

SANAYİ TARIM VE HAYVANCILIK

Kocaköy İlçesi coğrafi konumu itibarı ile Güneydoğu Anadolu Bölgesinin bitip Doğu Anadolu Bölgesinin başladığı sınırdadır. İlçemizin Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kalan toprakları ekseriyetle düz veya az eğimli bir topografyaya sahiptir. İlçemize bağlı Çaytepe, Bozyer, Günalan, Suçıktı ve Bozbağlar köyleri ile Eyüpler, Çayırlı, Şerifoğulları, Hacı Reşit mahallelerinin tamamı, Anbar köyünün ise büyük bir kısmı bu tip araziye sahip yerleşim birimleridir.

İlçemizde tarımsal üretim amaçlı faaliyet gösteren işletmeler yapı ve büyüklük bakımından küçük ve orta ölçekli aile işletmeleri şeklindedir. Kuru tarım ve buna bağlı olarak hububat ekimi yaygındır. Elektrifikasyon ve motorizasyon oranı düşüktür.

İlçemizin kuzey kısmında yaşayanların önemli bir kısmı küçükbaş hayvancılık faaliyeti ile uğraşmaktadır. İlçemizin kuzeybatısındaki Şaklat Köyünden 1990�lı yıllarda Suudi Arabistan ve Kuveyt�e çok yaygın ve büyük miktarlarda canlı hayvan ihracatı yapılmakta iken, terör olayları sonucu yaşanan göç nedeni ile bu köyümüz boşalmış ve yöremiz için oldukça önemli bir gelir kaynağı olan bu ihracat durmuştur. Köye dönüşlerin başlaması ile birlikte tekrar bu sektörde canlanma görülmekte, hayvan sayılarında bir artış müşahede edilmektedir.

Yine aynı köyümüzün sınırları içinde Toprak Mermer tarafından işletilmekte olan 3 mermer ocağı mevcuttur.

Komşu ilçe Lice�de faaliyete geçen yağ fabrikası ile de yöremizde ayçiçeği tarımı yaygınlaşması ve yeni bir gelir kapısı ortaya çıkması beklenmektedir.

İlçemizin Arkbaşı köyünde faaliyete geçen alabalık tesisinin faaliyete geçmesiyle, tarihi ve doğal güzellikleri ile meşhur bir bölge olan Pamuk Çayının doğduğu alanların turizme açılması önem arz etmektedir.

İlçemizde Eyüpler ve Bozyer göletlerinde yapılmış olan balıklandırma faaliyetlerinde göletlere sazan balığı yavruları bırakılmıştır. Bu faaliyet halen devam etmektedir. Ayrıca bu göletlerin etrafı ağaçlandırılarak halkımızın faydalanacağı birer mesire yeri haline getirilecektir.

Ambar çayı havzasında yaklaşık 7000 dekar alanda pamuk tarımı ve ilçe genelinde 2000 dekar arazide de tütün tarımı yapılmaktadır.

Arkbaşı ve Tepecik köylerimizde Pamuk Çayı havzasında 1500 dekar alanda çeltik tarımı yapılmaktadır.

A - Bitkisel Üretim :

İlçemizin kuru tarım alanı 189.000 dekardır. Bu alanda 141.000 dekarda Hububat, 6.000 dekarı bakliyat, 2.000 dekarı kavun-karpuz yetiştiriciliğine ayrılmıştır. 40.000 dekar alan nadasa ayrılmaktadır.

İlçemizin sulu tarım alanı 6.800 dekardır. Bu alanın 5.800 dekarda endüstri bitkisi, 1.000 dekarda da bağ-bahçe tarımı yapılmaktadır.

Tütün yaprakları hasat edildikten sonra çiftçiler tarafından kurutulmakta ve yerel pazarlarda kaçak olarak satılmaktadır. Pamuk ise yöredeki çırçır fabrikalarına satılmak üzere yetiştirilmektedir. Çeltik ilçemizde Arkbaşı ve Tepecik köyleri civarında ekilmektedir. Tütün yetiştiriciliğine alternatif olarak; hayvan ve insan beslenmesinde değerlendirilebilen ve talep fazlası bulunan mısır bitkisi salık verilmektedir.

Örtüaltı tarımı; yapılan yayım faaliyetleri ile, kurulacak olan sera demonstrasyonlarıyla, bedeli uzun vadeli olarak tahsil edilerek kurulacak seralarla ve üretilen ürünlerin pazarlama faaliyetlerinde öncü olunarak teşvik edilmelidir.

 

B � Hayvansal Üretim

İlçemizde yaklaşık olarak 8.000 büyükbaş, 15.000 küçükbaş hayvan mevcuttur. Hayvan mevcudunun %70� ini yerli ırklar oluşturmaktadır. Geriye kalan %30� unu kültür ve melez ırklar oluşturmaktadır. Yaklaşık 300 civarında da manda mevcuttur. Mevcut koyun ırkı Akkaramandır. Karakeçi ormanlık alan olmak üzere Boyunlu, Gökçen, Şaklat ve Yazıköy� de beslenmektedir. Burada mevcut orman alanlarının meşe olmasından dolayı hayvanlar pek zarar vermemektedirler.

Kültür hayvancılığının gelişmesi için Çaytepe köyünde kurulacak olan Süt Toplama Birliğinin bölgeye olumlu yönde büyük bir katkısı olacaktır. Ayrıca Tarım İl Müdürlüğü ile birlikte suni tohumlama çalışmalarına başlanmıştır. Bu projenin hayata geçirilmesi ile kültür hayvancılığı gelişecektir Ayrıca  Çaytepe köyümüze bir adet tabii tohumlama boğası verilmiş bulunmaktadır.

Ayrıca ilçemizde 2003 yılında Doğrudan Gelir Desteği ve Çiftçi Kayıt Sistemi için toplam 102.220 dekar olmak üzere 786 çiftçi başvuruda bulunmuştur.





SAĞLIK

Sağlık Ocağımız, İlçe merkezinde 2000 yılında inşa edilmiş olan, il tipi,  üstünde dört  lojmanı bulunan bir  binada  hizmet verilmektedir. Sağlık Ocağında,  bulunması lazım gelen sağlık malzemeleri mevcuttur.

    Sağlık Ocağımıza bağlı bulunan Yazı Köyü Sağlık Evinin binası kullanılmaya elverişsiz olduğundan kapalıdır. Çaytepe Köyünde bulunan sağlık evimiz ise 2004 Ocak ayında hizmete açılmış ve burada bir ebe görevlendirilmiştir. Sağlık Ocağımız, İlçemize bağlı yerleşim birimlerinin yanı sıra, Hani, Lice ve Hazro ilçelerine bağlı yerleşim birimlerinden gelen hastalara da hizmet vermektedir.

Bu çerçevede 0-5 yaş arası çocukların rutin aşılama oranlarının yükseltilmesi için gayret sarf edilmekte, aile planlaması hizmetlerinin yaygınlaştırılması ve ihtiyaç sahiplerine gerekli eğitimin verilmesi çalışmalarına ağırlık verilmektedir.

 

İlçemiz merkez kasaba, buraya bağlı köyler ve köy altı yerleşim birimlerinde periyodik sağlık kontrolleri yapılmakta, hastalıklar yerinde tespit edilmekte ve bunlara karşı önlem alınmaktadır. Bu önlemler arasında çevre sağlığı çalışmalarının yaygınlaştırılması, esnaf denetiminin sıklaştırılması, halk sağlığı ile ilgili olası risklerin azaltılması, poliklinik hizmetlerinin verimli bir şekilde devam ettirilmesi; acil hastalara gerekli müdahalenin zamanında ve eksiksiz yapılması, gerekli görülen vakaların üst merkezlere sevk edilmesi gibi hususlar sayılabilir. Gene ihtiyaç sahiplerine yeşil kart hizmetinin daha etkin ve hızlı bir şekilde ulaştırılması, halkın toplu yaşadığı yerlerde halk sağlığı ile ilgili eğitim seminerlerinin düzenlenmesi ve halkın bilinçlendirilmesi, gebelerin ve bebeklerin düzenli bir şekilde takip edilmesi ve gerekli tıbbi bakımlarının bilimsel kurallara göre gerçekleştirilmesi, Şartlı Nakit Transferi kapsamındaki sağlık yardımı kriterlerine uygun başvuru sahiplerinden hak edenlere nakit sosyal yardımın yapılması, Ocağımızın faaliyetlerinin arasında yer alan hususlardandır.

İlçemize 0-5 yaş arası bebek nüfusuna gezici ekipler tarafından periyodik aralıklarla aşılama hizmeti verilmektedir. Ekiplerimiz, Ulusal aşı kampanyalarına da etkin bir şekilde katılmaktadır (İlçemizin 0-3 yaş nüfusu 1583`tür).

Gebeler tespit  edildikten sonra, kendilerine tetanos hastalığı hakkında bilgi verilmekte, 5. ve 7. aylarında da kendilerine ikişer doz tetanos aşısı uygulanmaktadır. Yeni doğan bebeklere, biri doğumla birlikte, diğeri de bir ay sonra olmak üzere iki doz hepatit aşısı uygulanmaktadır. Bebeğin 2. ayından  itibaren BCG ve DBT (difteri, boğmaca, tetanos) ile POLİO (çocuk felci) aşıları yapılmakta uygun aralıklarla bunların izleyen doz ve rapellerine devam edilmektedir.

 

İlçemizdeki okullarda sürdürülen yıllık aşılama faaliyetleri de 1. sınıflara-tetanos-difteri (TD) + polio + kızamık; 5. sınıflara TD aşısı; lise1. sınıflara tetanos aşısı uygulamalarından oluşur. 2003 yılında, kızamığa karşı düzenlenen okul aşı günlerinde 2789 öğrenci aşılanmıştır.





Sosyal Durum

 

KONUT

1960�lı yıllara kadar Kocaköy evleri (Kocaköy�de evin binasına �khani/hani�, mesken anlamına ise �mal� denir) umumiyetle birbirine bitişik sıralar halinde dizilen iki katlı kâgir evlerdi. Bunlara �alin� ev denirdi. Bu evlerin üst katı mesken, alt katı ise hayvan barınağı �akho/ahur/ahır� olarak kullanılırdı. Evin en arka gözünde iki kat birleşik olur ve bu göz samanlık (kadin) olarak kullanılırdı. Samanlığın genellikle üstünde, ya da arka duvarında kolaylıkla açılıp kapanabilen ve �mebrek� denen bir saman giriş kapısı vardı. Bu evlerin girişi alt kattaki bir avluda (Hevş. Krş. Türkçe �oğuş�, İngilizce �house�!) bulunurdu.

Ahırların kapısı bu avluya açılırdı. Ahırların içinde umumiyetle ardıç ağacından yapılmış hayvan bağlama kulpları ve �afır� denen yemlikler bulunurdu. En iyi ahırlar, iş öküzlerine tahsis edilirdi.

Avludan ayrıca üst kata çıkılan ve �dırınce (derece)� denen bir de sabit merdiven bulunurdu (Kocaköy�de seyyar merdivene �sılım (Arapça süllem)� denir). Avlunun müştemilatı arasında yem ve zahire ambarları (kuvar), bulgur sokusu (Cırn/curun), tavuk pinliği (lis) ve öteberi konmaya yahut tavuk folluğu olmaya elverişli, kapaksız duvar dolapları (kulin) yer alırdı.

Avlunun büyük, tahta bir kapısı olur, bu kapının kilit tertibatı (kiso) da ağaçtan yapılırdı. Anahtar deliği insan eli sığacak genişlikte ve anahtar da tahtadan yapılırdı (Mehfte= Arapça miftah). Evin üst katı, �eyvan� denen önü açık bir iç mekânın etrafında örgülenirdi. Merdivene en yakın ve en dış oda selâmlıktı. Buna �vetak (krş. Türkçe otak/otağ/oda)� denirdi. Vetak, evin büyüğünün oturduğu, aynı zamanda misafirlerin ağırlandığı mahaldi. Harem kısmı ise �ev tarafı (ali malê)� denen daha geri plandaki odalardı.

Her odada, �seleb� denen bir abdest ve duş alma köşesi, bir de �küçık� denen ocak (şömine) bulunurdu. Ocak, �şıvak� denen bir baca ile dama açılırdı. Ocağın ateşiyle külünü sınırlayan bordüre �kanun� denirdi. Kanunda bir maşa ile �estif� denen yassı bir ateş kürekçiği eksik olmazdı. Bacanın iki yanında çıra omuzu denen iki çıkıntı olur, çıralar bunların üstüne konurdu. 1965�ten sonra, ocak yerini yavaş yavaş sobaya terk ederek âdeta evden çıktı gitti!.. Evin bazı köşelerinde, torba vb nesnelerin yerini yükseltmek için �seku/sekun� denen sekiler yapılırdı. Su testisinin (cer) bulunduğu özel yerin adı da �kuncerk� idi.

Yataklar �nıvin�, �mıtêl� ya da �ci� adıyla bilinir, bunlar gece yer yatağı olarak serilir, gündüz ise toplanıp �mered� denen özel yerlerinde saklanırdı.

Evin bir iki odası da kiler olarak kullanılan yerlerdi (Khızên/hızên/hazine). Burada zahire torbaları ile yağ, pekmez, pestil vs küpleri bulunurdu. Küplerin küçüklerine �şerbık�, ortancalarına �helub�, büyüklerine ise �sından� denirdi. Üst katın önünde kimi zaman bir de �ortme (örtme)� denen asma kat bulunurdu.

Bu evlerin duvarları, saman ve bazen kıl ile karılmış toprak harç kullanılarak taş ile örülürdü. Bir taş sırasına �kor�, köşe taşına �rukun/rükün�, destek taşına �gerdoş�, dolgu taşına �buğre� denirdi. Birkaç sıra arayla duvara ağaç parçaları atılarak bunlarla duvar perçinlenirdi. Bunlara �haya� denirdi. Eğer bütün kor ağaçtansa bu da �çember haya� diye adlandırılırdı. Evin damı �beşt� denen ve genellikle iri ceviz ağaçlarından yapılan kirişlere bindirilen ve �mağ�, �ta� ya da �kehti� denen ağaçlarla örtülürdü. Kirişleri �üstun (sütun)� denen ağaç direkler tutardı. Sütun başlığına da �kube�� denirdi. Vetaklarda kiriş bulunmaz, mağlar duvardan duvara uzanırdı. Mağların üstü tahta ya da �mırdiyak (mertek)� denen merteklerle, bunların da üstü, kamış, talaş, yaprak vb örtü malzemesiyle örtülürdü. En üstte ise beyaz kireçli toprak bulunur, bu toprak �bangeran� denen taş silindirlerle sıkıştırılırdı. Bangeranı çekmeye yarayan altı parçalı alete (keys (kavs=yay)� denirdi. Damın suyunu akıtan oluğa �çırık�, damlaları duvarın dışına döken ve yassı taş dizisinden oluşan saçağa da �sıfırne� denirdi.

Evin içi, elenmiş beyaz kireçli sıva ile sıvanırdı. Kaba sıvaya �teyn (Arapça toprak), ince sıvaya �savağ (Türkçe sıvağ) denir.

Halen Kaya mahallemizin Kıjkay ağacı ile Ulu Cami arasında kalan mıntıkada bu tür evlere rastlanır.

1970�lerden itibaren tek katlı, ortasında bir salon ve bunun etrafında dizilen odalardan kurulu, bahçeli evler inşa edilmeye başlandı. Bunlar da kâgir idi. Örnekleri, mezarlığın kuzey çıkışında mevcuttur.

Son zamanlarda ise, türlü planların uygulandığı betonarme evler inşa edilmektedir.

SOSYAL YAŞANTI

Halkın tamamına yakını Sünni-Şafii mezhebe mensup olup Kürtçe konuşur. Arkbaşı köyümüzde birkaç Hanefi aile mevcuttur. Boyunlu köyümüz ise Varlı mezrasıyla birlikte Zazaca konuşur.

Günlük yaşantı, kırsal kesime özgü kapalı kültür niteliklerini taşır. Dolayısıyla akrabalık ve komşuluk ilişkileri güçlüdür. Eskiden elektriğin ve kahvehanelerin bulunmadığı yıllarda, erkekler, akşamları ileri gelen zevatın �kunağ (konak/konağ)� ya da �divan� denen odalarında toplanır, sohbet ederlerdi. Bu sohbetlerin konusu, umumiyetle din, tasavvuf, menkıbeler, cönk, esatir ve erdemdi. Buralarda bazen masal ve hikâyeler de anlatılırdı. Seydâ Şeyh İsmetullah Efendi�nin divanı ile Asaf, Hacı Ömer, Hasan kâhyalar ile Hacı Reşit, Abdülcebbar Emmi gibi şahsiyetlerin �kunağ�ları bunlara arasında sayılabilir. Kadınlar ise aynı işi, şehriye biçme sıralarında ve tandır ile çeşme başlarında yaparlardı.

TV ile kahvehanelerin yaygınlaşmasından sonra, bu adetler kaybolmuştur.

Yaş grupları arasında saygı ve sevgi kurallarına dikkat edilir. Bu kurallara uyulduğu, jestlerle de belli edilir. Yaşça büyük erkeklerin adı �dayı� sıfatıyla, hanımların adı ise �teyze� sıfatıyla anılır. hacı, molla, seyda, şeyh, hoca, mir, beg, efendi, hanım... gibi sıfatların zikredilmesine de itina edilir.

Bayanlar, yaş farkına bakmaksızın erkeklere hürmet gösterirler. Mesela, seksen yaşında bir kadın otururken, otuz yaşında bir erkek görse ayağa kalkar. Ama, erkeklerin kadınlara gösterdiği saygı, ayrıca bir kutsiyet, bir tazim ve çekinme hâlesi ile süslüdür.

Düğün, nişan, mevlit vb tören davetlerine imkânlar ölçüsünde icabet edilir. Uzak yoldan, yahut uzun süreli gurbetten, bilhassa askerlikten ve hacdan dönenlere hoş geldin ziyaretinde bulunulur. Hasta ziyareti bir görev şuuru içinde yapılır. Taziyelere mutlaka gidilir.

Eskiden ev inşası, ekin biçme, çift sürme vb işlerde insanlar ücretsiz olarak, işin uzunluğu ya da kısalığına; zorluk ya da kolaylık derecesine bakmaksızın birbirine yardım ederdi. Bu uygulamaya �zıbare (imece) denirdi. Fakat son yıllarda imece usulü, hemen tamamen ortadan kalkmış durumdadır.

 

KÜLTÜREL FAALİYET

Kocaköy�de sinema, tiyatro, konferans salonu, düğün salonu gibi tesisler bulunmamaktadır.

Düğünler açık alanda, davul-kaval yahut davul-zurna eşliğinde yapılırken, son zamanlarda, davul-zurnanın yerini orkestra almaya başladı.

2002 yılında, Ankara�dan bir çocuk tiyatrosu ekibi gelip Kocaköy İlköğretim Okulunda küçük bir çocuk oyunu sahnelemişti. Kaymakamlığın çabalarıyla, ara sıra il merkezinden mahalli müzik icra grupları ilçeye davet edilip konserler verdirilmektedir.

SOSYAL TESİSLER

Kocaköy�de, Kaymakamlığa ait küçük bir misafirhane mevcuttur (Öğretmenevi). Merzezde Kokulupınar Mahallesi istikametinde ise bir balıkçılık tesisi ve buna bağlı bir balık yemekhanesi vardır. Kocaköy�de bir lokanta, yarım düzine kadar da kahvehane vardır.

 

İŞ VE ÇALIŞMA HAYATI

Resmi dairelerdeki mesai, mevzuatla belirlenmiş olup bu çerçevede yürütülmektedir. Sivil hayatta, umumiyetle aydınlık saatlerde çalışılır. Fakat son zamanlarda ücretli işçiler de resmi mesai saatleri içinde çalışma eğilimindedirler.





Ulaşım ve Altyapı

Diyarbakır�ın kuzeydoğusunda ve il merkezine 65 km mesafededir. Bingöl il merkezi ise ilçemizin 90 km kuzeyinde kalmaktadır. Diyarbakır-Bingöl karayolu (D 950), İlçemizin Kokulupınar mahallesinden geçmektedir. İlçe merkezine geçiş ise, söz konusu karayolundan, aralarında 2 km mesafe bulunan iki ayrı yol ile sağlanmaktadır. Dolambaçlı ve dik rampalara sahip olan ve daha aşağıda yer alan yol, Karayolları ağında olup haritada gösterilmektedir. Seyahat etmeye daha elverişli olduğu için yoğun olarak kullanılan yukarıdaki geçiş yolu ise, Belediye yol ağındadır. Bunun, Karayolları ağına da alınması için çalışmalar devam etmektedir. İlçe merkezini karayoluna bağlayan her iki geçiş yolunun uzunluğu da yaklaşık 3 km kadardır.

Diyarbakır-Bingöl karayolu, ilçemiz merkezinin 3 km kadar doğusundan geçmektedir. Bu Yolu kullanan diğer ilçelerimizden Hani, 30 km kadar kuzeybatıdadır. Kulp�a Lice üzerinden ulaşılmaktadır. Her ikisi de kuzeydoğuda yer alan bu iki ilçemizden Lice 30 km, Kulp ise 70 km mesafededir . Her üç ilçemizin de taşıtları Kokulupınar mahallemizden geçmektedir. Kocaköylüler, acil durumlarda bu araçlardan da yararlanmaktadırlar. İlçe merkezinde ticari taksi bulunmamaktadır. Fakat bir minibüs kooperatifi, saat başında il merkezine minibüslerle gidiş gelişi sağlamaktadır. Bu sayede İlçe merkezimizin ulaşım açısında herhangi bir sorunu bulunmamaktadır.

İlçemiz ile diğer ilçeler arasındaki ulaşımın bir kısmı, Lice ve Kulp ile bir güzergâhtan, Hani, Dicle, Ergani, Çermik ve Çüngüş ile başka bir güzergâhtan sağlanmaktadır. İki güzergâh, Hani-Bingöl yol ayırımında birleşmektedir. Silvan ve Hazro İlçelerine, Diyarbakır-Batman yolundan gidilmektedir. Çınar ve Bismil ve Eğil ilçelerine Diyarbakır üzerinden ulaşılmaktadır.

İlçemizin merkez kasabası çok geniş ve dağınık bir alana yayıldığından, altyapısı henüz istenen seviyede değildir. Bunda, ilçemizin mahrumiyet bölgesinde oluşundan başka, ilçe teşkilatının yeni kurulmuş bulunmasının da tesiri vardır.

İlçe merkezinde içme ve kullanma suyu şebekesi eski olmakla birlikte, ihtiyaca cevap verebilecek niteliktedir. Hemen hemen bütün evlere şebeke suyu bağlanmıştır.

Merkez kasabanın oturduğu zemin gayet sert bir kaya formunda olduğundan, kanalizasyon hizmetleri hem ağır seyretmekte, hem de çok pahalı olmaktadır. Dolayısıyla halen atık sular, kanalizasyon şebekesinden ziyade, fosseptik çukurlarına yönelmektedir.

Şehir içi ulaşımı sağlayan yollar, yetersiz de olsa, ihtiyacı karşılayabilmektedir. Ara cadde ve sokaklara parke taşı döşeme çalışmaları hazırlık safhasındadır.

İlçemize bağlı köylerden Ambar köyü hariç, diğerlerinin yolu stabilize kaplamadır. Ambar köyü, Kocaköy�ü Özekli Beldesi üzerinden il merkezine bağlayan asfalt üzerinde bulunmaktadır. Dağlık alanda bulunan Boyunlu Köyümüzün yolu, kış aylarında bazen kar yağışından ötürü kapanmaktadır. Bu köyümüz, Hazro�ya bağlı Gözebaşı Köyü, Gökçen ve Varlı mezraları, aynı güzergâhtadırlar. Ayrıca İlçemizin dağlık kesiminde bulunan Şaklat köyü mıntıkasındaki Mermer Ocakları ile Hazro İlçesi Kırmataş köyü Mıntıkasında bulunan ve Arkbaşı ve Tepecik köylerimizin yolunu kullanan mermer nakliyecileri, taşıdıkları ağır yükten dolayı bu köylerimizin yollarını sık sık bozmaktadırlar.

Kocaköy İlçesinin merkezinde PTT tarafından 745 abonman kapasiteli radyolink telefon santrali kurmuştur. Bu santralımızın 708 abonesi doludur. Santralden İlçe merkezi ile Kokulupınar, Eyüpler, Çakmaklı, Hacıreşit mahalleleri ile Yazı ve Ambar köyleri ile Arkbaşı Köyünün Gökçen mezrası yararlanmaktadır. Çaytepe Köyümüzde kurulu bulunan fiber kablolu santralden Çaytepe Köyü ile Hüseynik ve Toypınar mezraları, Bozyer Köyü ile merkeze bağlı Şerifoğulları Mahallesi yararlanmaktadır. Bozbağlar Köyünde kurulu RL santralinden Bozbağlar Köyü ile Heydarekan ve Yılmazlar mezraları yararlanmaktadır. Günalan Köyünde kurulu Bulanan RL santralinden de Günalan ve Suçıktı köyleri ile Ateşler ve Geyiksırtı mezraları yararlanmaktadır. İlçemizin Şaklat köyü ise Hani İlçesine bağlı Yayvan Köyünde kurulu bulunan RL santralinden yararlanmaktadır. İlçemizin Arkbaşı, Tepecik ve Boyunlu köylerinde telefon bulunmamaktadır. Arkbaşı ve Tepecik köylerinde RL santrali kurma çalışmaları başlamıştır.